Władza rodzicielska – definicja i aktualne wyzwania

Władza rodzicielska jest jednym z kluczowych pojęć prawa rodzinnego, stanowiącym fundament relacji między rodzicami a dzieckiem. Zgodnie z polskim prawem, władza rodzicielska to zbiór praw i obowiązków, które mają na celu zapewnienie dziecku odpowiedniego wychowania, rozwoju oraz ochrony jego interesów. Obejmuje ona m.in. podejmowanie decyzji dotyczących spraw wychowawczych, edukacyjnych, medycznych i majątkowych dziecka.

W praktyce władza rodzicielska wiąże się z odpowiedzialnością za dobro dziecka. Rodzice zobowiązani są do podejmowania decyzji, które będą sprzyjały zdrowiu, bezpieczeństwu i harmonijnemu rozwojowi dziecka. Ważnym elementem jest również współpraca między rodzicami, zwłaszcza gdy dziecko ma dwoje rodziców żyjących osobno – wówczas władza rodzicielska staje się podstawą do określenia zasad wychowania, opieki oraz kontaktów z dzieckiem.

Odpowiedzialność rodzicielska a władza rodzicielska – rozróżnienie pojęć

Współczesne podejście do prawa rodzinnego wymaga wyraźnego rozróżnienia między pojęciami „władzy rodzicielskiej” a „odpowiedzialności rodzicielskiej”. Tradycyjnie, termin „władza” miał silne konotacje autorytarne, odnosząc się do hierarchicznych relacji w rodzinie, w których rodzice pełnili rolę decydentów. Jednak dzisiaj, coraz częściej mówi się o konieczności odejścia od tego modelu, który nie zawsze odpowiada współczesnym realiom.

Zamiast mówienia o „władzy”, należy koncentrować się na „odpowiedzialności” rodziców za wychowanie dziecka. Odpowiedzialność ta obejmuje nie tylko podejmowanie decyzji, ale przede wszystkim współpracę z dzieckiem w procesie wychowawczym, słuchanie jego potrzeb oraz dbanie o jego rozwój fizyczny, emocjonalny i społeczny. To zmiana paradygmatu: rodzice nie powinni być traktowani jako jednostkowi władcy w rodzinie, ale raczej jako osoby odpowiedzialne za dobro dziecka, współpracujące z nim, wspierające jego podmiotowość i prawa.

Podmiotowość dziecka w kontekście odpowiedzialności rodzicielskiej

Zmiana podejścia do „władzy” w kierunku „odpowiedzialności” oznacza również większą podmiotowość dziecka. Współczesne prawo rodzinne, w tym również nowe propozycje zmian, wskazuje na konieczność uwzględnienia rosnącej roli dziecka w podejmowaniu decyzji dotyczących jego życia, szczególnie w miarę jak rośnie jego zdolność do wyrażania własnych potrzeb i opinii.

Dziecko, w miarę dorastania, staje się coraz bardziej świadome swoich praw i oczekiwań wobec rodziców. W tym kontekście, rodzice muszą zdawać sobie sprawę z tego, że ich odpowiedzialność obejmuje nie tylko sprawowanie nad dzieckiem kontroli, ale także umożliwienie mu wyrażania siebie, słuchanie jego głosu i uwzględnianie jego preferencji, kiedy to możliwe. To podejście wykracza poza tradycyjny model „władzy rodzicielskiej” i wpisuje się w bardziej nowoczesną wizję rodzicielstwa, które uznaje dziecko za aktywnego uczestnika procesu wychowawczego.

Ograniczenie władzy rodzicielskiej – zmiany w kierunku praw, a nie odpowiedzialności

W kontekście zmian w przepisach dotyczących władzy rodzicielskiej warto zastanowić się, czy nie nadszedł czas, by mówić o „odpowiedzialności rodzicielskiej” i nie o ograniczeniu czy pozbawieniu „władzy rodzicielskiej, ale o „ograniczeniu praw rodzicielskich”, z jednoczesnym pozostawieniem obowiązków rodzicielskich stosownie do okoliczności.

Zmiany, które proponuje się w kontekście reformy prawa rodzinnego, mogłyby postawić większy nacisk na ograniczenie praw rodziców do podejmowania decyzji w sposób jednostronny, a nie na samej odpowiedzialności. Dziecko pozostaje pod ochroną swoich interesów, a rodzice wciąż mają obowiązki, które muszą wypełniać, ale ich uprawnienia mogą być zmienione w wyniku decyzji sądowych, np. w przypadkach, gdy rodzic nie wywiązuje się ze swoich obowiązków. Nawet w sytuacji, gdy dochodzi do pozbawienia rodzica pewnych praw, nadal pozostaje on odpowiedzialny za świadczenie obowiązków alimentacyjnych oraz utrzymanie kontaktów z dzieckiem, o ile są zgodne z dobrem dziecka. W ten sposób można by lepiej oddzielić kwestie związane z odpowiedzialnością za dziecko od samych praw decyzyjnych rodziców.

Konferencja „Władza Rodzicielska – aktualne wyzwania”

Podczas konferencji „Władza Rodzicielska – aktualne wyzwania”, która odbyła się 17 marca 2025 r. w Instytucie Wymiaru Sprawiedliwości w Warszawie, omawiano kluczowe kwestie dotyczące przyszłości władzy rodzicielskiej. Wydarzenie zostało zorganizowane we współpracy z Komisją Kodyfikacyjną Prawa Rodzinnego. To ważna debata, która zmierza ku dostosowaniu przepisów do współczesnych wyzwań społecznych, takich jak zmieniające się struktury rodzinne oraz nowe wyzwania, które pojawiają się w związku z dynamicznymi zmianami w społeczeństwie.

Seminarium otworzyli:

• prof. Piotr Rylski – dyrektor Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości,
• prof. Magdalena Szafranek – przewodnicząca Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Rodzinnego,
• Zuzanna Rudzińska-Bluszcz – podsekretarz stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości.

W ramach wydarzenia odbyły się dwa panele:

1. Panel prawny – omawiający aktualne regulacje i możliwe zmiany w zakresie władzy rodzicielskiej.
2. Panel społeczny – analizujący to zagadnienie z perspektywy psychologii wychowawczej i rozwojowej.

Jako członek Zespołu Problemowego Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Rodzinnego ds. reformy przepisów o rozwiązaniu małżeństwa, z dużym zainteresowaniem śledziłam tę debatę. Cieszę się, że podejmowane są działania na rzecz dostosowania prawa rodzinnego do współczesnych wyzwań, co ma na celu lepsze ochronienie interesów dzieci w Polsce.

Reforma władzy rodzicielskiej, która jest obecnie przedmiotem dyskusji, może stanowić krok w stronę bardziej precyzyjnego rozróżnienia między prawami a odpowiedzialnością rodzicielską. Warto podkreślić, że nawet w przypadku ograniczenia praw rodzicielskich, nadal pozostaje obowiązek alimentacyjny oraz utrzymywanie kontaktów z dzieckiem. Takie zmiany w prawie mogą przyczynić się do bardziej sprawiedliwego i elastycznego podejścia do każdej sytuacji rodzinnej, mając na uwadze dobro dzieci jako priorytet.

Podsumowanie – dobry kierunek zmian

Dyskusja na temat władzy rodzicielskiej i jej przyszłości w polskim systemie prawnym, prowadzona w ramach konferencji „Władza Rodzicielska – aktualne wyzwania”, pokazuje, jak ważne jest dostosowanie przepisów prawa rodzinnego do zmieniającej się rzeczywistości społecznej. Propozycja rozróżnienia między prawami a odpowiedzialnością rodzicielską może stanowić dobry kierunek zmian, który pozwoli na bardziej elastyczne i sprawiedliwe podejście do regulacji dotyczących dzieci i rodziców, uwzględniając ich potrzeby i wymagania współczesnego świata.